Endurskoðun umönnunargreiðslna hefst á ný

Sigríður I. Ingadóttir og Eygló Harðardóttir

Vinna við endurskoðun umönnunargreiðslna til foreldra fatlaðra og langveikra barna hefur ekki enn farið fram vegna anna í öðrum verkefnum innan velferðarráðuneytisins, en skipaður hefur verið starfshópur sem mun hefja störf á allra næstu dögum. Þetta kom meðal annars fram í svari Eyglóar Harðardóttur, félags- og húsnæðismálaráðherra við fyrirspurn Sigríðar Ingibjargar Ingadóttur, þingmanns Samfylkingarinnar og formanns velferðarnefndar þingsins.

Sigríður Ingibjörg spurði ráðherra á Alþingi  hvort unnið væri að endurskoðun umönnunargreiðslna skv. 4. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007. Ef svo væri, hvert væri markmið endurskoðunarinnar og hvenær væri áætlað að tillögur um breytingar lægju fyrir.

Ráðherra reiknar með að starfshópurinn þurfi eitt ár til að fara vel yfir málin og að skýrslu verði skilað í árslok 2015. Endurskoðun umönnunargreiðslna hefur staðið svo árum skiptir án niðurstöðu. Á þeim tíma hefur verið dregið verulega úr greiðslum til foreldra barna með ADHD. Brýnt er að mati ADHD samtakanna að unnið verði hratt og örugglega í málinu, enda mikið hagsmunamál fyrir aðstandendur barna með ADHD.

Starfshópnum sem nýlega var skipaður er ekki aðeins ætlað að endurskoða umönnunargreiðslur til framfæranda fatlaðra og/eða langveikra barna samkvæmt 4. gr. laga nr. 99/2007, um félagslega aðstoð, heldur mun hann einnig fara yfir lög nr. 22/2006, um greiðslur til foreldra langveikra eða alvarlega fatlaðra barna, eða svokallaðar foreldragreiðslur. Eitt af meginverkefnum hans verður því að skoða kosti og galla þess að sameina umönnunargreiðslur og foreldragreiðslur í eina heildstæða löggjöf um fjárhagslegan stuðning hins opinbera við fjölskyldur langveikra og/eða alvarlega fatlaðra barna.

"Við vonumst til að hægt verði að vinna þetta hratt. Við erum hins vegar í vinnu sem snýr að heildarendurskoðun á almannatryggingakerfinu. Það eru þau lagafrumvörp sem við höfum verið að leggja áherslu á að koma með sem fyrst inn í þingið. Við erum líka með ákveðnar tillögur sem snúa að bifreiðamálum og greiðslum frá Tryggingastofnun og Sjúkratryggingum. Við erum með tillögur tilbúnar þar sem við erum að vinna úr. Að sjálfsögðu verður horft til þeirrar vinnu sem er fyrir í þessari vinnu," sagði Eygló Harðadóttir, félags- og húsnæðismálaráðherra í svari sínu á Alþingi.

Umræður um fyrirspurnina á Alþingi mánudaginn 26. janúar 2015

Sigríður Ingibjörg Ingadóttir:

Hæstv irtur forseti. Á síðasta kjörtímabili skilaði starfshópur um greiðslur til foreldra fatlaðra og langveikra barna niðurstöðum til velferðarráðherra. Í hópnum sátu fulltrúar Þroskahjálpar, Umhyggju, Öryrkjabandalags Íslands og Tryggingastofnunar ríkisins. Þau lögðu til að skipuð yrði nefnd sem gerði tillögu að frumvarpi eða heildstæðum lögum um fjárhagslegan stuðning ríkisins við fjölskyldur fatlaðra og langveikra barna og að greiðslur á grundvelli nýrra laga kæmu í stað umönnunargreiðslna sem greiddar eru til foreldra samkvæmt lögum um félagslega aðstoð og greiðslu til foreldra langveikra og fatlaðra barna.

Munurinn á þessum tveimur greiðslutegundum er nokkur og jafnframt geta foreldrar átt rétt á báðum tegundum samtímis þó það sé sjaldgæft. Foreldragreiðslum er fyrst og fremst ætlað að koma til móts við tekjuleysi foreldris vegna umönnunar barns og eru greiðslurnar tekjutengdar og skattskyldar. Þessar greiðslur eru fátíðar eða tiltölulega fátíðar og ná til 92 móttakenda árið 2013 og voru 92 millj. kr. Umönnunargreiðslunum er hins vegar ætlað að koma til móts við aukinn kostnað vegna sérstöðu barnsins svo og aukna umönnun án þess að sú umönnun leiði endilega til þess að fólk detti alfarið út af vinnumarkaði eða leggi niður nám. Þessar greiðslur eru greiddar í nokkrum flokkum og í mismunandi hlutfalli en eru ekki tekjutengdar og skattskyldar. Móttakendur þeirra greiðslna voru 2.149 árið 2013 og fengu samtals um 1.500 millj. kr.

Hagsmunasamtök hafa áhyggjur af hlutfallslegri fækkun þeirra sem fá greiðslurnar og lítilli hækkun þeirra miðað við aðrar greiðslur TR á síðastliðnum árum.

Þegar foreldragreiðslum var komið á árið 2006 átti í kjölfarið að endurskoða samspil þeirra við umönnunargreiðslur. Starfshópurinn sem ég vitnaði til áðan er sammála því og telur æskilegt að samræma umönnunargreiðslur og foreldragreiðslur í eitt heildstætt kerfi þar sem í sérlögum verði kveðið á um fjárhagslegt stuðningskerfi ríkisins við foreldra langveikra og fatlaðra barna til umönnunar útgjalda og tekjutaps foreldra á vinnumarkaði og bætur vegna umönnunarinnar til þeirra sem geta unnið.

Þessi starfshópur skilaði lokaskýrslu með markmiðum fyrir þennan nýja flokk greiðslna þar sem þær væru samræmdar, þessar tvær tegundir. Það yrði dregið úr vægi greininga og kerfið byggt á upplýsingum um raunverulega umönnun og kostnað og það skilgreint betur hvað er greitt og skilið á milli greiðslna vegna umönnunar, kostnaðar og tekjutaps. Hópurinn lagði síðan fram mótaða hugmynd um hvernig greiðslum yrði háttað.

Ég vil því spyrja hæstvirtan ráðherra:

Er unnið að endurskoðun umönnunargreiðslna skv. 4. gr. laga um félagslega aðstoð?“ — Og ætti eiginlega að bæta við foreldragreiðslna. — „Ef svo er, hvert er markmið endurskoðunarinnar og hvenær er áætlað að tillögur um breytingar liggi fyrir?

Eygló Harðardóttir:

Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Sigríði Ingibjörgu Ingadóttur fyrir fyrirspurnina. Eins og hv. þingmaður fór í gegnum er spurt að hvort unnið sé að endurskoðun umönnunargreiðslna, samkvæmt 4. gr. laga um félagslega aðstoð, og ef svo er hvert sé markmið endurskoðunarinnar og hvenær áætlað sé að tillögur um breytingar liggi fyrir.

Það skal viðurkennast hér að vinna við endurskoðun umönnunargreiðslna hefur ekki enn farið fram vegna anna í öðrum verkefnum innan ráðuneytisins, en skipaður hefur verið starfshópur sem mun hefja störf á allra næstu dögum. Í honum eiga sæti fulltrúar frá Landssamtökunum Þroskahjálp og frá Umhyggju, auk þess sem Öryrkjabandalagið hefur óskað eftir að fá fulltrúa í hópinn líka, og auk fulltrúa velferðarráðuneytisins. Formaður starfshópsins er Rakel Dögg Óskarsdóttir. Við höfum tengt þessa vinnu við þá heildarendurskoðun á almannatryggingakerfinu.

Starfshópnum er ekki aðeins ætlað að endurskoða umönnunargreiðslur til framfæranda fatlaðra og/eða langveikra barna samkvæmt 4. gr. laga nr. 99/2007, um félagslega aðstoð, heldur mun hann einnig fara yfir lög nr. 22/2006, um greiðslur til foreldra langveikra eða alvarlega fatlaðra barna, eða svokallaðar foreldragreiðslur. Eitt af meginverkefnum hans verður því að skoða kosti og galla þess að sameina umönnunargreiðslur og foreldragreiðslur í eina heildstæða löggjöf um fjárhagslegan stuðning hins opinbera við fjölskyldur langveikra og/eða alvarlega fatlaðra barna.

Hv. þingmaður fór í gegnum þær athugasemdir og ábendingar sem komu fram frá starfshópnum, ég tók ekki eftir hvort hún nefndi það að í athugasemdum við frumvarp það sem varð að lögum nr. 158/2007, um breytingu á lögum nr. 22/2006, kemur fram að eðlilegt hafi þótt að ákvæði um umönnunargreiðslur í lögum um félagslega aðstoð yrðu tekin til endurskoðunar með það að markmiði að skýra betur reglur um aðstoð til foreldra langveikra og fatlaðra barna vegna útlagðs kostnaðar í tengslum við veikindi eða fötlun barnanna. Var nefnt að endurskoðun yrði hafin innan tveggja ára frá þeim tíma er lögin voru samþykkt þar sem meðal annars yrði tekið mið af reynslunni.
Við þekkjum það hins vegar ágætlega hvað mikið hefur gerst í íslensku samfélagi og gengið hér á frá því 2007. Því hefur ekki unnist tími til að fara vel yfir þessi mál, enda þótt nefndir hafi verið skipaðar í þeim tilgangi. Ég tel hins vegar vera kominn tíma á þetta mikilvæga verkefni þó fyrr hefði verið, en hið jákvæða er að nokkur reynsla er komin á framkvæmd þessara greiðslna.

Ljóst er að starfshópurinn þarf að skoða þær breytingar sem hafa orðið á aðstæðum fatlaðra og langveikra barna og fjölskyldna þeirra frá því að umönnunargreiðslunum var síðast breytt. Síðan má einnig meta hvernig foreldragreiðslurnar hafa verið að nýtast foreldrum.
Sem dæmi heyrir stofnanavist fatlaðra barna nánast sögunni til. Sú þróun hefur það í för með sér að börn með miklar og flóknar umönnunarþarfir dvelja því í umsjón foreldra sinna. Þá fylgir oft fötluðu eða langveiku barni ýmiss kostnaður umfram önnur börn. Við mat á þörf á hugsanlegum lagabreytingum er því nauðsynlegt að taka mið af þessum breytingum og þeirri þróun sem hefur átt sér stað í þessum málaflokki.

Ég þakka hv. þingmanni fyrir að benda á þá fjármuni sem fara í þetta. Það sem maður hefur fengið að heyra ítrekað frá fólki eru þær áhyggjur að sjá ekki aukningu í fjölda foreldra sem leita eftir umönnunargreiðslum. Með okkar frábæru heilbrigðisþjónustu, og raunar félagsþjónustu, er hægt að bæta lífsgæðin umtalsvert og styðja betur við börnin og þar með fjölskyldurnar, en mikið álag er á fjölskyldur í þessum aðstæðum. Eitt af því sem maður hefur heyrt vísbendingar um, t.d. frá Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins, er að börn eru með mun flóknari greiningar en áður, þannig að maður hefði talið að það ætti að einhverju leyti að endurspeglast í tölunum en það höfum við ekki séð. Ég held að mikilvægt sé að nefndin fari vel yfir það.

Meginmarkmið vinnunnar er því að meta hvernig þeir fjármunir sem eru til ráðstöfunar nýtist foreldrum fatlaðra og langveikra barna sem best og þá hvaða breytingar eru nauðsynlegar á löggjöfinni í því efni. Ég hef ekki mótað mér endanlega skoðun á því hvernig þetta eigi að vera en mun að sjálfsögðu bíða eftir tillögum starfshópsins. Ég geri ráð fyrir að starfshópurinn þurfi eitt ár til að fara vel yfir málin. Ég á von á að fá afhenta skýrslu í árslok 2015. Ég hefði gjarnan viljað sjá að skýrslan hefði legið fyrir fyrr en það mun hins vegar taka tíma, það hefur maður verið að læra á þeim tíma sem maður hefur verið í ráðuneytinu að tíma tekur að vinna vinnuna vel. Þetta er svo sannarlega líka málaflokkur sem skiptir verulega miklu máli að (Forseti hringir.) við vinnum vel og að við vinnum hratt.

Sigríður Ingibjörg Ingadóttir:

Hæstv. forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra Eygló Harðardóttur fyrir svörin. Ég ætla að lýsa yfir sérstakri ánægju með að hún hafi skipað starfshóp til þess að fara yfir þessi mál og hvet ég hana til þess að taka Öryrkjabandalagið inn í þann hóp enda voru fulltrúar þess í starfshópnum sem starfaði áður.

Ég vil hins vegar lýsa yfir vonbrigðum með að ekki sé bara haldið áfram með vinnuna eins og hún lá fyrir. Það voru gefnar út lokaniðurstöður þar sem voru beinar tillögur. Ég tel að það sé hægt að vinna á grundvelli þeirra tillagna, vinnan nú þurfi ekki að taka ár þar sem þegar er búið að vinna mikið starf. Auðvitað vill ráðherra mynda sér skoðun á niðurstöðum, en það liggur nokkurn veginn fyrir af hálfu þeirra sem hafa hagsmuni af málinu hvernig þeir telja að skipan þess væri best fyrir komið. Síðan þarf auðvitað að fara yfir hvað er mögulegt að gera og slíkt, en mér finnst heilt ár til þess að fá niðurstöður — og þá á eftir að smíða frumvarp — of langur tími.

Að því sögðu er gott að þessi vinna er þó í gangi. Ég vil hvetja ráðherra til þess að fela kannski hópnum að semja frumvarp. Það gæti flýtt fyrir málinu.

Ég vil líka ítreka eitt varðandi umönnunargreiðslurnar sem fara þá væntanlega yfir í annað form. Þó að fólk geti nánast að fullu eða að miklu leyti verið á vinnumarkaði verði ekki eingöngu litið til kostnaðar heldur líka til þeirra greiðslna sem fatlaðir og fötluð börn og fjölskyldur þeirra þurfa til þess að fjölskyldan njóti verndar og tækifæra til réttinda að fullu og til jafns við aðra í samræmi við sáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks.

Eygló Harðardóttir:

Virðulegi forseti. Ég þakka kærlega fyrir þessa fyrirspurn og þakka þingmanninum líka fyrir að halda þessu vakandi hér í þinginu. Ég treysti á að hún muni áfram halda okkur við efnið.

Það skal bara viðurkennast hér að íslensk stjórnsýsla er lítil. Þó að okkur finnist ráðuneytin vera stór, það séu 100 manns sem vinni þar, þá eru kannski tveir til þrír starfsmenn að vinna akkúrat í þessum málaflokki. Þegar kemur að því að aðstoða nefnd við að semja lagafrumvörp, þá værum við að tala um að þeir örfáu starfsmenn kæmu að því.

Við vonumst til að hægt verði að vinna þetta hratt. Við erum hins vegar í vinnu sem snýr að heildarendurskoðun á almannatryggingakerfinu. Það eru þau lagafrumvörp sem við höfum verið að leggja áherslu á að koma með sem fyrst inn í þingið. Við erum líka með ákveðnar tillögur sem snúa að bifreiðamálum og greiðslum frá Tryggingastofnun og Sjúkratryggingum. Við erum með tillögur tilbúnar þar sem við erum að vinna úr. Að sjálfsögðu verður horft til þeirrar vinnu sem er fyrir í þessari vinnu.

Þarna er um einstaklinga að ræða, sem búið er að tilnefna í þennan starfshóp, sem þekkja þetta mjög vel og eiga að geta unnið þetta hratt. En að sama skapi mun það síðan taka tíma að vinna frumvörpin. Það er annað sem maður hefur líka áttað sig betur á, þ.e. að töluvert flóknara er að vinna lagafrumvörp í ráðuneyti en þegar maður var stjórnarandstöðuþingmaður hér á þingi.